Kahverengi kokarca böceği, tarımda ciddi tehditler oluşturuyor. Türkiye’deki mücadele çalışmaları, bu zararlının yayılmasını önlemek ve tarım ürünlerini korumak için kritik öneme sahip. Detaylar için yazımıza göz atın.
Ana vatanı Çin, Japonya ve Tayvan olan kahverengi kokarca böceği, yıllar içinde Amerika’ya ve ardından Avrupa’ya yayıldı. Türkiye’de ise bu zararlı böcek, 2017 yılında ilk kez Artvin ve İstanbul’da tespit edildi. Günümüzde Türkiye’nin 17 ilinde görülen bu canlı, saldığı kokuyla çevresindeki diğer kokarcayı kendine çekerek hızla çoğalabiliyor. Kahverengi kokarca, fındık gibi birçok bitki türüne ciddi zararlar verirken, bu durum verim ve kalite kaybına yol açıyor.
Kahverengi kokarca nedeniyle 2024 yılında rekoltede yüzde 30-35 oranında bir düşüş yaşanması beklenirken, küflü ve çürük fındık oranlarında ise yüzde 40’a varan bir artış gözlemlendi. Bu olumsuz durum, birçok üreticinin fındıklarını satamamasına neden oldu. Ayrıca, kahverengi kokarca böceğinin 2025 yılında yaratacağı zararın yüzde 50 ila yüzde 75 arasında olabileceği tahmin ediliyor.
Kahverengi kokarca böceği tehdidine karşı etkili bir mücadele yürütmek amacıyla Sakarya Üniversitesi (SAÜ) bünyesinde yürütülen araştırmalar başarıyla tamamlandı. Amerika ve Kosta Rika’dan sonra dünyada üçüncü olarak geliştirilen bu çalışma, tarım uzmanlarının “tarım pandemisi” olarak adlandırdığı bu istilaya karşı önemli bir adım teşkil ediyor. Bugüne dek yalnızca yurt dışından ithal edilen ‘Feromon Tuzak’ sistemi, ilk kez Türkiye’de üretildi ve tarımsal mücadelede yerli çözümler geliştirilme sürecine geçildi.
Projeye öncülük eden akademisyenlerden Prof. Dr. Mustafa Zengin, 2016 yılından bu yana yerli feromon üretimi üzerine çalıştıklarını, kahverengi kokarca için özel üretim sürecine ise 2018 yılında Sakarya Üniversitesi Teknokent’teki laboratuvarlarda başladıklarını belirtti. Ürünlerin saha denemeleri, 2021 yılında Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü iş birliğiyle, Türkiye’de böceğin ilk görüldüğü yer olan Artvin’in Borçka ilçesine bağlı Muratlı köyünde gerçekleştirildi.
Sakarya Üniversitesi Kimya Bölümü’nden Prof. Dr. Mustafa Arslan, Prof. Dr. Mustafa Küçükislamoğlu, Tıp Fakültesi’nden Prof. Dr. Oğuz Karabay ve Prof. Dr. Mehmet Köroğlu’nun da yer aldığı beş kişilik uzman ekibin geliştirdiği ürün için seri üretim sürecine geçildi. SAÜ’lü profesörlerin hedefi, Nisan ayı itibarıyla yaklaşık 50-60 bin ürünü çiftçi ve ilgililere ulaştırmak.
2018 yılından bu yana kokarcanın önlenmesine yönelik çalışmalar yürüttüklerini ifade eden Prof. Dr. Mustafa Zengin, “Kahverengi kokarca, 2017 yılında Türkiye’ye giriş yaptı ve Artvin Borçka tarafında gözlemlendi. 2018’de Karadeniz Tarımsal Araştırma Müdürü Dr. Kibar Bey, bu böceğin feromonunun yalnızca Amerika’da üretildiğini ve bölgede ciddi bir ihtiyaç olabileceğini belirterek destek istediler. Bu feromonu üretmeye başladık. Kahverengi kokarcaya yönelik iki ayrı feromon, cezbedici ve toplanma feromonu olarak üretildi. İlk feromon tipini 2019 yılında ürettik ve ilk denemelerimizi gerçekleştirdik. Sonuçlar, Amerika’dan ithal edilen feromonla benzer bir verimlilik sağladı” dedi.
Sakarya Büyükşehir Belediye Başkanı Yusuf Alemdar ile AK Parti Genel Başkan Yardımcısı Ali İhsan Yavuz’a teşekkürlerini sunan Prof. Dr. Zengin, Tarım ve Orman Bakanlığı Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü’nün de sürece destek sağladığını belirtti. Sakarya Valiliği, Sakarya Tarım İl Müdürlüğü ve Ziraat Odaları ile koordineli bir şekilde çalıştıklarını vurgulayan Zengin, “Hedefimiz, Nisan ayı itibarıyla yaklaşık 50-60 bin ürünü çiftçilerimize veya ilgililere teslim etmeyi planlıyoruz” diye konuştu.
Ürünün etkinliğinden bahseden Zengin, “İlk sentezleme sürecimiz 6 ay sürdü. Ancak şimdi, talep edildiğinde üretim sürecimizi 1 haftaya kadar indirebiliyoruz. Yaklaşık 5 profesör ile birlikte gece gündüz çalışarak yaklaşık bine yakın deneme yaptık. Verimi artırıp maliyeti düşürmeye çalışıyoruz. Nisan’dan itibaren ihtiyaç duyulduğunda istenildiği kadar üretilebilecek bir sistem kurmayı hedefliyoruz” şeklinde ifade etti.
Sakarya Üniversitesi Kimya Bölümü Organik Kimya Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Arslan, feromon tuzaklarının kullanımını şöyle anlattı: “Laboratuvar ortamında kahverengi kokarca böceğinin feromonunu geliştirdik. Feromon, cezbedici ve toplanma olmak üzere iki bileşikten oluşmaktadır. Her iki feromonun aynı anda kullanılması gerekmektedir, aksi halde verim düşmektedir. Bu ürünler, öldürücü değil toplama ve imha yöntemine dayalıdır. Amaç, fındıklık bahçesindeki böcekleri belirli bir alana toplamak ve daha sonra kimyasal bir ilaçla imha etmektir. Bu tuzaklar canlı ağaçlara asıldığında böceklere zarar verebilir; bu nedenle mümkünse metal bir levha üzerine asılması önerilmektedir.”
Feromon yönteminin, toplama ve imha etme üzerine dayalı olduğunu vurgulayan Arslan, “Böceklerin kendilerine çekme kokularını laboratuvar ortamında sentezledik. Bu yöntem, samuray arısı gibi larvalara zarar veren yöntemlerden farklıdır. Kokarca böcekleri için geliştirilen bu yöntem, doğrudan böcekleri kokuyla çekerek bir alanda toplanmasını sağlıyor. Bu iki yöntemin bir arada kullanılması, daha da etkili sonuçlar verecektir” ifadelerini kullandı.
